หลักสำนึกรับผิดชอบ (Accountability) ที่เขียนโดย รองศาสตราจารย์ ดร. พัชรี สิโรรส ได้นำเสนอ พัฒนาการของสำนึกรับผิดชอบสำหรับฝ่ายบริหารตั้งแต่ยุคดั้งเดิมที่เน้นการสร้างระบบสำนึกรับผิดชอบภายในองค์การและการสร้างกลไกตรวจสอบภายนอกระหว่างภาครัฐด้วยกัน มาถึงยุคปัจจุบันที่ส่งเสริมให้ภาคประชาชนเข้ามาบทบาทในการตรวจสอบการทำงานของภาครัฐ ทำให้ระบบสำนึกรับผิดชอบเปิดกว้างมากขึ้น โดยมีจุดเน้นที่สำนึกรับผิดชอบสำหรับฝ่ายบริหาร สาเหตุที่เน้นฝ่ายบริหารเนื่องจากเป็นฝ่ายที่กุมอำนาจในการจัดสรรทรัพยากรและมีอำนาจในการบังคับใช้กฎหมาย ธรรมาภิบาลส่วนนี้ จึงเริ่มจาก ประเภทและกลไกของสำนึกรับผิดชอบ บริบทที่มีผลต่อพัฒนาการของสำนึกรับผิดชอบได้แก่ การปฏิรูประบบราชการและประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วมและเครือข่ายการจัดการปกครอง ในประเทศไทย เราจะเห็นถึงอิทธิพลของสำนึกรับผิดชอบในรัฐธรรมนูญราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช 2550 ที่เน้นการสร้างกลไกตรวจสอบแบบ diagnosis accountability ซึ่งเป็นกลไกตรวจสอบภาครัฐด้วยกันเอง บริบทในแบบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม และปัญหาการทุจริตในภาครัฐที่เพิ่มสูงทำให้รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2560 หันมาเน้นการสร้างบทบัญญัติที่ระบุให้ภาคประชาชนเข้ามาร่วมในการตรวจสอบการทำงานของของภาครัฐร่วมกับกลไกการตรวจสอบตามรัฐธรรมนูญ บทความนี้ได้นำเสนอตัวอย่างการทำงานของภาคประชาชนในการร่วมตรวจสอบของต่างประเทศ ซึ่งเป็นกรณีศึกษาโครงการบริหารจัดการน้ำ Zuidplaspolder อันเก่าแก่ที่อยู่ทางภาคตะวันตกของเนเธอแลนด์ และตัวอย่างของเทศบาลตำบลหนองควาย อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ ที่ภาคประชาชนเข้ามามีบทบาทร่วมกับเทศบาลในการตรวจสอบการจัดซื้อจัดจ้าง และการก่อสร้างของเทศบาล ในส่วนท้ายของบทความมีการนำเสนอปัญหาการบริหารงานบุคคลของมหาวิทยาลัยในกำกับที่ชี้ให้เห็นถึงปัญหาในการนำระบบสำนึกรับผิดชอบแบบมุ่งผลสัมฤทธิ์ (accountability for performance) มาใช้เพื่อความคล่องตัว แต่กลับสร้างปัญหาในการบริหารงานบุคคลอย่างมาก เนื่องจากการขาดระบบการตรวจสอบที่มีประสิทธิภาพ บทความส่วนนี้ได้เสนอระบบการสำนึกรับผิดชอบที่มีภาคประชาชนเข้ามามีส่วนร่วม และการเปิดเผยข้อมูลต่อสังคมซึ่งจะช่วยให้การสร้างสำนึกรับผิดชอบของมหาวิทยาลัยนอกระบบมีประสิทธิภาพมากขึ้น